5 بازیگر زنجیره تامین گردشگری سبز

رشد سریع سفرهاي بین‌المللی و داخلی، روند سفرهایی به مسافت دورتر در دوره زمانی کوتاه‌تر و ترجیح به حمل‌ونقل انرژي‌بر، موجب افزایش وابستگی گردشگري به انرژي‌هاي تجدیدناپذیر شده و در نتیجه آن، سهم این صنعت در تولید گازهاي گلخانه‌اي جهان به 5 درصد رسیده است. طبق آمارهای جهانی، از این تخمین 5 درصد، حدود 75 درصد به حمل‌ونقل برمی‌گردد.

سفر با اتوبوس‌هاي بین شهري و قطار 34 درصد کل سفرها را تشکیل می‌دهد، اما تنها 13 درصد انتشار گاز دي اکسید کربن مربوط به این نوع سفر می‌شود؛ برعکس آن، سفر در مسافت‌هاي طولانی فقط 7/ 2 درصد کل سفر گردشگران را دربردارد که 17 درصد انتشار دی‌اکسید کربن به آن برمی‌گردد و انتشار گاز سایر وسایل نقلیه مانند سفر با دوچرخه نزدیک به صفر می‌رسد. پیش‌بینی‌های جهانی حاکی از آن است که سهم گردشگري در تغییرات اقلیمی تا سال 2035 به‌طور چشمگیري افزایش می‌یابد و انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از پروازهاي هوایی از 40 درصد در سال 2005 به 52 درصد تا سال 2035 خواهد رسید.

از سوی دیگر، بر اساس گزارش‌هاي سازمان ملل متحد، سرمایه‌گذاري در گردشگري سبز می‌تواند موجب کاهش هزینه انرژي، آب و زباله شود و ارزش تنوع زیستی، اکوسیستم و میراث فرهنگی را بالا ببرد. تجارب نیز نشان می‌دهد، این نوع سرمایه‌گذاري برگشت مالی قابل توجهی در کوتاه‌مدت به همراه خواهد داشت. از این رو انتظار می‌رود بهبود مدیریت زباله براي کسب و کارهاي گردشگري موجب صرفه‌جویی مالی شود، ایجاد شغل کند و جذابیت‌ مقصدها را بیشتر سازد. علاوه‌بر این، بررسی‌هاي آماري و محتوایی حاکی از آن است که مفهوم سبزگرایی به مفهوم عام در اقتصاد، به سطح ارتقاي فرهنگ و نگرش اجتماعی- اقتصادي جامعه بستگی دارد؛ به طوري که می‌توان دریافت کشورهاي سوسیال دموکرات که علاوه‌بر اقتصاد به رفاه جامعه توجه ویژه‌تري دارند، در سبزگرایی و از جمله در زنجیره تامین گردشگري بسیار پیروتر هستند.

راه‌های تسکین زیست محیطی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، محققان کمیسیون گردشگری اتاق ایران در قالب گزارشی نقش بخش‌های مختلف زنجیره تامین گردشگری را بررسی کرده‌اند. طبق این گزارش، گردشگران، وسایل حمل‌ونقل، مقاصد، اقامتگاه‌ها و فناوری اطلاعات 5بازیگر در این صحنه هستند. براساس این گزارش صنعت گردشگري نقشی کلیدي در مواجهه با چالش‌هاي تغییرات اقلیمی بازي می‌کند؛ به طوري که می‌توان گفت رشد چشمگیر گردشگري هم چالش است و هم فرصت. به باور کارشناسان این صنعت می‌تواند با کاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي و کمک به جوامعی که منبع اصلی اقتصادي آنها گردشگري است، بخشی از راه حل این تغییرات باشد؛ تاجایی که یکی از راه‌حل‌هاي تسکین و کاهش تغییرات آب و هوایی شناسایی کانون‌هاي بحرانی و شکننده گردشگري به شمار می‌آید.

در همین حال، برخی کشورها و مناطق مانند کشورهاي در حال توسعه، آسیب‌پذیرتر از بقیه هستند؛ چرا که ویژگی‌هاي اقتصادي و جغرافیایی، موقعیت آنها را در تماس با تغییرات اقلیمی، حساسیت‌شان نسبت به تاثیرات آن نشان می‌دهد. از سوی دیگر طبق این گزارش، تغییرات یکدست آب و هوایی عواقب پردامنه‌اي را براي کسب و کارهاي گردشگري و مقاصد دارد و این اثرات به‌طور قابل ملاحظه‌اي بسته به بخش‌هاي بازار و مناطق جغرافیایی متفاوت خواهند بود. لحاظ کردن مضامین تغییرات اقلیمی تاحدودي به تاثیرگذاري روي رقبا بستگی دارد؛ به این معنا که تاثیر منفی بر یک بخش از سیستم گردشگري، براي بخشی دیگر فرصت ایجاد خواهد کرد. بنابراین با شناسایی این کانون‌ها و مناطق، می‌توان جریانات رفت و آمد و بازدیدهاي گردشگري را به سمت دیگري معطوف یا سازوکاري همراستا با حفظ و حراست از آن تعریف کرد.

خدمات زنجیره سبز

گزارش کمیسیون گردشگری اتاق ایران، در بخشی دیگر با اشاره به زنجیره تامین گردشگری تاکید می‌کند راه رفع نیاز مصرف سبز از مسیر ساخت زنجیره تامین خدمات و محصولات سبز گردشگري و ارائه آن براي مصرف گردشگران می‌گذرد. بر این اساس، این زنجیره تامین از نظریه تولید سبز و فناوري مدیریت زنجیره تامین سبز به‌عنوان شالوده، بهره می‌برد و تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان را در برمی‌گیرد. هدف آن به حداقل رساندن تاثیرات منفی محیطی و بیشینه کردن کارآیی است. خدمات زنجیره تامین سبز که موجب توسعه گردشگري نیز می‌شود، شامل سفر، اقامت، حمل‌ونقل، غذا و نوشیدنی، سوغاتی و صنایع دستی، دفع زباله و زیرساخت‌هاي مقصد است.

طبق گزارش سازمان جهانی گردشگري در حال حاضر حجم کسب‌وکارهاي توریستی برابر یا حتی بیش از کسب‌وکارهاي حوزه صادرات نفت، محصولات غذایی یا خودرو است. از این‌رو، یک محیط شدیدا رقابتی شرکت‌هاي گردشگري را براي رفع نیازهاي مشتریان بسیار متوقع، وادار به اخذ رویکردهایی می‌کند که در صنایع دیگر مانند تولید، کشاورزي و غیره استفاده می‌شود. یکی از این رویکردها به مدیریت زنجیره تامین یا همان مدیریت زنجیره تامین در کسب و کارهاي مرتبط با گردشگري برمی‌گردد.

سهم هر بازیگر

چنانچه اشاره شد نتایج بررسی‌های محققان کمیسیون گردشگری اتاق ایران، نقش بازیگران زنجیره تامین گردشگري را سنجیده است.

بر این اساس، پژوهشگران بر این باورند که گردشگران از طریق انتخاب‌هاي خود، نقشی مهم را در ایجاد منافع کسب و کار و بازسازي سیستم گردشگري پایدار بازي می‌کنند. آنها با حمایت از وسایل حمل‌ونقل دوستدار محیط‌زیست، انتخاب هتل‌ها و اقامتگاه‌هاي داراي گواهی حفظ محیطی و غذا خوردن در رستوران‌هایی که غذاهاي محلی و ارگانیک دارند، می‌توانند گامی مثبت و بزرگ در جهت گردشگري سبز بردارند.

با این‌همه با توجه به افزایش حجم گردشگران، تغییراتی اساسی را می‌توان در مشخصات و رفتار گردشگران یافت. براي مثال، گردشگران اروپایی به‌طور متوسط مسن‌تر از دهه گذشته شده‌ا‌ند. در کل، سهم افراد 60 سال یا بیشتر از 9 درصد در سال 1994 به 12درصد در سال2014 رسیده است. طبیعی است این جمعیت رو به رشد نیاز به راحتی بیشتري در رفت و آمد، اقامت، غذا و سایر فعالیت‌هاي گردشگري‌شان داشته باشند، بنابراین شاید نتوان از آنها انتظار حمل‌ونقل با وسایلی غیر از هواپیما و اقامت در هتل‌هاي معمولی‌تري را داشت.

از سوی دیگر طبق تحقیقات موجود، گردشگران در اروپا اغلب از وسایل‌نقلیه‌اي مانند هواپیما و خودروهاي موتوري بهره می‌گیرند؛ وسایلی که به‌طور قابل ملاحظه‌اي دي اکسید‌کرین منتشر می‌کنند. در مجموع حمل‌ونقل هوایی سریع‌تر از حمل‌ونقل غیرهوایی (از جمله جاده‌اي، ریلی یا آبی) رشد یافته است. در دوره 1980 تا 2010، سفرهاي غیرهوایی هر سال 3 درصد به‌طور متوسط رشد کردند درحالی‌که سفرهاي هوایی 5درصد رشد تجربه داشته‌اند. اما این نرخ رشد طبق پیش‌بینی‌ها پایین است. بین سال‌هاي 1980 و 2010، رشد متوسط سالانه این نوع حمل‌ونقل در جهان 4 درصد بود و تخمین زده می‌شود که بین سال هاي 2010 تا 2030 به 3 درصد برسد. طبق آمار آکسفورد اکونومیست در2014، هر ساله 250 میلیون مسافر با خطوط هوایی ارزان در مقایسه با 137 میلیون سفر سالانه در آمریکاي شمالی و 117 میلیون سفر سالانه در آسیا جابه‌جا می‌شوند.

در دنیاي کنونی، سهم بازار پروازهاي هوایی به‌عنوان وسیله جابه‌جایی سفرهاي بین‌المللی رو به فزونی است.

در بررسی روندها و خط‌مشی‌هاي گردشگري سازمان توسعه و همکاري‌هاي اقتصادي در سال 2014، این سازمان عنوان می‌کند در میان‌مدت، تغییرات اقلیمی آنقدر ادامه می‌یابد تا افراد براي انتخاب وسایل حمل‌ونقل پایدار تحت فشار قرار گیرند. طبق این گزارش 5 درصد انتشار بیشترین سهم انتشار گاز دي‌اکسید کربن در گردشگري از حمل‌ونقل و به‌ویژه حمل‌ونقل هوایی ناشی می‌شود. در گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل و سازمان جهانی گردشگري با عنوان «گردشگري در اقتصاد سبز»، برآورد شده حمل‌ونقل هوایی 40‌درصد سهم گردشگري در انتشار گاز دي‌اکسید کربن است و پس از آن خودرو با 32‌درصد و اقامت با 21 درصد در رتبه‌هاي دوم و سوم قرار می‌گیرند.

مقصدهاي گردشگري نیز می‌توانند به دنبال انرژي‌هاي تجدیدپذیر حاصل از منابعی مانند باد، قدرت‌زاي نوري، گرماي خورشیدي، زمین گرمایی، زیست توده و پسامند باشند. در واقع مقصدهاي گردشگري به‌عنوان جوهره این صنعت، قابلیت سهیم بودن در کاهش گازهاي گلخانه‌اي را دارند و می‌توانند در ارائه محصولات گردشگري کم‌کربن الگو باشند. براي مثال برنامه دوچرخه‌هاي رایگان شهر کپنهاگ دانمارك، اقدامی براي رفت و آمد کم کربن است. این شهر به بازدیدکنندگان پیشنهاد می‌کند براي رفت و آمدهاي داخل شهري از 1300 دوچرخه‌اي استفاده کنند که در 125‌ایستگاه در سراسر شهر با ودیعه 3 یورو تعبیه شده است. مثال دیگر شبکه رکاب‌زنی ملی انگلستان است که پیشنهاد پیاده‌روي یا رکاب‌زنی بیش از 10 هزار مایل را در مسیرهاي بدون ترافیک، کوچه‌هاي خلوت و جاده‌هاي کم‌ترافیک می‌دهد و نقشه مسیر را در اختیار داوطلبان می‌گذارد.

مقصدهاي بزرگ نیز می‌توانند بر گردشگران داخلی خود تمرکز کنند. در اقتصادهاي نوظهور به‌ویژه، به نظر می‌رسد گردشگري داخلی به‌عنوان منبع ثابت درآمد، ظرفیت اقتصادي زیادي دارد؛ درحالی‌که بسیاري از برنامه‌ریزان مقصد فقط به گردشگران بین‌المللی متمول چشم دوخته‌اند که حتی ممکن است در مقصد رفتارهاي ناآگاهانه و ناپایداری را نشان دهند. بازیگر دیگر، اقامتگاه‌ها هستند. طی تحقیقی که در سال 2013 درباره انتشار گاز دي اکسید کربن در هتل‌هاي تایوان انجام شده است، مشخص شد هتل‌هاي بین‌المللی، هتل‌هاي استاندارد مخصوص گردشگران، هتل‌هاي معمولی‌تر و تسهیلات اقامتگاهی خانگی به ترتیب 9/ 28، 2/ 19، 5/ 12 و 3/ 6 کیلوگرم co2 به ازاي هر نفر هر شب اقامت انتشار داده‌اند.

بررسی صورت گرفته در گزارش مذکور روی توزیع نسبی دي اکسید کربن منتشر شده ناشی از مصرف‌هاي انرژي در صنعت هتلداري نشان می‌دهد بیشترین مصرف انرژي، مصرف برق و کمترین آن گاز و سایر انرژي‌هاي مصرفی است.

در این بین، AirBnB مجموعه‌اي است که مدعی انجام فعالیت‌هاي مثبت در این زمینه است. در مطالعه‌اي که سال 2014 انجام شد، عنوان شده که سفر با AirBnB به کاهش قابل ملاحظه مصرف انرژي و آب، انتشار گازهاي گلخانه‌اي و تولید زباله منجر شده و در پیش گرفتن راه‌هاي پایدار در میان میزبانان و میهمانان مورد تشویق قرار می‌گیرد. تحقیق دیگري نیز بیان می‌کند از نوامبر سال 2012 تا اکتبر 2013، این شرکت 824 میلیون دلار ناشی از فعالیت‌هاي اقتصادي خود، تولید و 11 هزار و 629 شغل در انگلیس ایجاد کرد.

طبق گزارش کمیسیون گردشگری اتاق ایران، فناوري اطلاعات نیز بازیگری تعیین‌کننده در این زنجیره شناخته می‌شود. بر اساس بررسی‌هاي جدیدي که محققان انجام داده‌اند مشخص شده ارسال یک پست‌الکترونیکی کوتاه حدود 4 گرم گاز CO2 وارد هوا می‌کند. به همین ترتیب اگر یک کاربر به‌طور میانگین در طول روز 65 پست الکترونیکی کوتاه بفرستد، دي‌اکسیدکربن تولید شده ناشی از آن با حرکت یک اتومبیل در شهر به فاصله یک کیلومتر برابري می‌کند. همچنین اگر در پست الکترونیکی، یک فایل حجیم ضمیمه شده باشد، براي ارسال آن 50 گرم گاز سمی CO2 تولید خواهد شد و بر این اساس می‌توان محاسبه کرد که ارسال 5 پست الکترونیکی با این حجم، معادل سوزاندن 120 گرم زغال، دي‌اکسیدکربن و ارسال 8 پیام الکترونیکی برابر با پیمودن یک کیلومتر با خودرو، دي‌اکسید‌کربن تولید می‌کند.